Atiso đỏ là gì?
- Tên gọi khác: Đay nhật, Lạc thần hoa hay Bụp giấm.
- Tên khoa học là: Hibiscus sabdariffa.
- Thuộc họ: Malvaceae.
Đặc điểm tự nhiên
Atiso đỏ là loại cây có tuổi thọ một năm, với chiều cao từ 1,5 – 2m cây phân nhánh từ gốc, thân cây có màu tím nhạt. Lá cây hình quả trứng, nguyên, mép lá có răng cưa. Hoa mọc đơn độc, mọc từ nách lá, gần như là không có cuống. Tràng hoa màu tía hay vàng hồng, có khi là trắng. Quả Atiso có lông thô mang đài màu đỏ bao phủ, quả nang có hình trứng,. Cây thường ra hoa từ tháng 7 – tháng 10.
Phân bố, thu hái và cách chế biến dược liệu
Phân bố
Cây Atiso đỏ có nguồn gốc xuất phát ở các vùng châu Phi, chúng thường được trồng để lấy phần ngọn non và đài hoa để làm rau hoặc muối thành rau chua.
Hiện tại, loại cây Atiso đỏ này đã được trồng trọt và phân bổ ở nhiều nơi trên thế giới, trong đó Việt Nam thường trồng loại cây này để làm dược liệu và thực phẩm.
Thu hái, chế biến
Thời gian thu hái cây Atiso là vào khoảng tháng 9 – tháng 11 hằng năm. Cây sau khi được thu hái về được rửa sạch phơi khô, sấy sử dụng dần hoặc sử dụng trực tiếp dưới dạng thực phẩm. Bông Atiso đỏ nếu được phơi khô có thể bảo quản được lâu, muốn sử dụng chỉ cần ngâm nước là bông Atiso có thể quay trở lại trạng thái ban đầu.
Tuy nhiên, hoa khô nếu không được bảo quản kỹ thì rất dễ bị ẩm mốc, mối mọt và hư hỏng. Chính vì vậy, cần bảo quản dược liệu ở nơi khô thoáng hoặc có thể hút chân không. Tránh nơi có nhiều côn trùng và môi trường ẩm ướt.
Bộ phận sử dụng
Bộ phận sử dụng của cây Atiso đỏ là phần lá, đài hoa, hạt của cây thường được sử dụng để làm dược liệu.
Ngoài ra, phần đài hoa có thể được sử dụng làm thực phẩm ở dạng hấp, xào…
Thành phần hóa học của cây Atiso đỏ
- Trong lá đài cây Atiso đỏ có chứa các thành phần hóa học phổ biến như: Protein; Acid tan trong nước: Acid Citric, Acid Hibiscus, Acid Malic và Acid Tartric; chất có tính kháng sinh khác như Gossypetin và Chlorid Hibiscin.
- Còn trong hoa Atiso đỏ có chứa các thành phần hóa học chính là: chất màu vàng là Sabdaritrin, Hibiscetin, Gossypitrin và Flavonol Glucosid Hibiscitrin.
- Quả khô cây Atiso đỏ có chứa thành phần hóa học như: chất kháng sinh: Oxalat Canxi, Gossypetin, vitamin C và Anthocyanin.
Tác dụng dược lý của Atiso đỏ
Trong y học cổ truyền
Atiso đỏ có tính mát, vị hơi chua nhẹ, có mùi thơm đặc trưng. Được quy vào kinh Can và Đại trường. Có tác dụng lợi tiểu, lợi mật, nhuận tràng.
Trong y học hiện đại
- Dùng để điều trị tăng huyết áp
Ngày nay, tỉ lệ người mắc tăng huyết áp ngày càng tăng mạnh, loại bệnh nào có thể trở thành bệnh mạn tính gây nhiều nguy hiểm đến tim, thận, não, mạch máu.
Một số kết quả thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên trên nhóm người mắc chứng huyết áp cao có kết quả tin cậy cao. Tổng hợp 5 nghiên cứu RCT ghi nhận Atiso đỏ có tác dụng hạ huyết áp tâm thu trung bình 7.58 mmHg, huyết áp tâm trương 3.53 mmHg.
- Dùng để điều trị béo phì, xơ vữa động mạch, rối loạn lipid máu.
Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên trên nhóm người bị chứng béo phì, xơ vữa động mạch, rối loạn lipid cho thấy, trà Atiso đỏ sẽ giúp giảm cholesterol, LDL-C, triglyceride, cũng như làm tăng HDL-C.
Mức độ độc tính có trong Atiso đỏ thường thấp. Chính vì vậy, các nghiên cứu chứng minh rằng việc sử dụng Atiso đỏ hằng ngày không gây ảnh hưởng xấu đến chức năng gan và thận ở liều thấp, nhưng nó có thể gây độc cho gan ở liều cực cao.
Nhờ sự chứng minh ở trên mà Atiso đỏ được cho là có tiềm năng lớn giúp giảm các yếu tố nguy hiểm liên quan đến bệnh lý tim mạch và đáng để nghiên cứu thêm.
- Giúp kháng khuẩn
Vi khuẩn E.coli thuộc chủng O157:H7 gây tiêu chảy cấp ở người, vi khuẩn Staphylococcus aureus gây nhiều loại nhiễm trùng ở hầu họng, dâ… Chiết xuất từ Atiso đỏ có tác dụng kháng khuẩn đối với 2 ;loại vi khuẩn này.
- Hỗ trợ điều trị đái tháo đường tuyp 2
Trong thí nghiệm trên chuyện bạch mng bệnh tiểu đường tuýp 2 chiết xuất từ Atiso đỏ giúp làm giảm lượng đường huyết và tăng insulin trong máu. Có thể hiểu, các chiết xuất từ Atiso đỏ có khả năng hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường tuýp 2 ở người.
Lưu ý khi dùng trà Atiso đỏ
Một số lưu ý khi sử dụng trà Atiso đỏ chính là
- Cần phải chia lượng trà thành nhiều lần uống/ ngày. Tránh sử dụng 1 lần với hàm lượng lớn trà hoa Atiso đỏ.
- Không được chế biến ở nhiệt độ quá cao. Điều này khiến các hoạt chất có lợi trong Atiso đỏ bị phá hủy và mất tác dụng điều trị bệnh.
Hoa Atiso đỏ có thể sử dụng để pha trà, , làm mứt, chế biến thành sirô, làm món ăn, sử dụng thay giấm,… Hoặc có thể ngâm đường phèn theo tỉ lệ, hoa:đường là 1:1.
Kiêng kỵ
- Phụ nữ có thai và đang cho con bú không được sử dụng các chế phẩm từ cây Atiso đỏ dưới bất kể hình thức nào. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra việc sử dụng hoa Atiso đỏ trong thời kỳ mang thai và cho con bú có thể gây bất lợi cho sự phát triển của thai nhi.
- Thận trọn sử dụng chung với các loại thuốc khác. Chiết xuất từ Atiso có thể làm giảm nồng độ Diclofenac trong huyết thanh. Với liều dùng Acetaminophen (Paracetamol) để hạ sốt, tác dụng tương tự.
